Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Russische soldaten Rusland is bezig met een ‘schaduwmobilisatie’ via vrijwillige rekruten. Met patriottisme en geld lokt het Kremlin soldaten naar Oekraïne.
De zware, houten deur piept klagelijk wanneer een opgeschoten jongen met blond stekeltjeshaar het rekruteringskantoor van het Russische leger verlaat. De twintiger is van top tot teen in het zwart en draagt een mapje documenten onder de arm. Hij voegt zich bij een groepje mannen dat bij een bankje staat te roken en geeft ze lachend een hand. De sfeer is zomers, bijna uitgelaten. Het vooruitzicht van militaire dienst lijkt deze jongens geen angst aan te jagen, maar erover praten met een journalist willen ze niet. „Geen commentaar.”
Het Petersburgse ‘selectiepunt voor militaire contractdienst’ ligt naast het Vitebskistation, aan een strak gemaaid gazon, omzoomd door kleurige bloembakken. Hier melden zich mannen die zich laten verleiden dienst te nemen in het Russische leger. Vanuit een open raam klinkt opzwepende militaire marsmuziek: het negentiende-eeuwse gebouw huisvest ook het Ensemble voor Zang en Dans van het Russische westelijke militaire district. Kletsj-kletjs klinken de koperglanzende bekkens, een zware zangstem schalt door het raam.
Het poenkt otbora is een van de honderden rekruteringsbureaus van het Russische leger waar gezonde Russische mannen tot 59 jaar een contract kunnen tekenen voor militaire dienst. Hier krijgen ze informatie over de structuur van het leger en hun toekomstige takenpakket. Sinds kort bevindt zich hier ook het meldpunt voor een van de drie speciale vrijwilligersbrigades voor de ‘militaire operatie’ in Oekraïne, die onlangs in Sint-Petersburg werden opgericht: Neva, Kronsjtadt en Pavlovsk. Althans, dat staat in de advertentie die het Russische leger recent plaatste op het sociale medium VKontakte. „Kunt u geen goede en stabiele baan vinden? Dan bent u bij ons aan het goede adres. Wij zoeken burgers die professionele verdedigers van het Vaderland willen worden”, luidt de wervingstekst. De advertentie belooft vrijwilligers „vernieuwde voorwaarden”, „sociale garanties” en een „hoge financiële vergoeding”. Daarnaast wordt kandidaten een eenmalige bonus van omgerekend 4.500 euro in het vooruitzicht gesteld. Minimale contractperiode: zes maanden. Alleen inwoners van Sint-Petersburg en omstreken komen in aanmerking. Zij kunnen zich ook melden bij het mobiele rekruteringspunt, dat op feestdagen op het Paleisplein voor het Hermitage-museum staat opgesteld, en wordt geflankeerd door een vrolijke, plastic opblaassoldaat.
Een muurschildering met het Russische, nationalistische symbool ‘Z’ in Sevastopol op de Krim.
De ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne duurt al bijna zes maanden en heeft het Russische leger volgens militair analisten vrijwel uitgeput. Hoewel Rusland het aantal gesneuvelde en gevangen genomen soldaten strikt geheim houdt, zouden volgens internationale schattingen mogelijk al tussen de twintig- en veertigduizend Russische soldaten zijn gesneuveld. „Rusland zit aan het eind van zijn krachten”, zei de Britse MI6-inlichtingenchef Richard Moore eind juli tegen CNN. Door het hele land vinden dagelijks, en vaak heimelijk, begrafenissen plaats van militairen. Nabestaanden ontvangen het enorme bedrag van 5 miljoen roebel (ruim 80.000 euro). Dit geldt zowel voor soldaten in dienst van het leger als voor ‘vrijwilligers’ die op regionaal niveau worden geronseld.
Ondanks de grote verliezen lijkt een algehele mobilisatie, waarvoor veel Russen vrezen, vooralsnog niet aan de orde. Die zou onrust onder de bevolking – en mogelijk een nieuwe exodus van Russen naar het buitenland – kunnen uitlokken. Om de stroom naar het front toch op gang te houden, spoort de Russische overheid de regio’s sinds kort actief aan tot de werving van vrijwilligers. „Het Kremlin zou de 85 Russische regionale overheden hebben opgedragen om de vrijwilligersbrigades op te richten om zo een volledige of gedeeltelijke mobilisatie af te wenden”, zei Kateryna Stepanenko van het Institute for the Study of War in Washington eind juli tegen CNN.
Volgens Stepanenko moeten de regio’s de financiële last voor een groot deel zelf dragen. Lokale legerafdelingen proberen inwoners te verleiden met patriottisch klinkende namen, de belofte van ‘broederschap’, hoge vergoedingen, kortlopende contracten en gratis appartementen of opleidingsplekken voor hun kroost. De onafhankelijke Russische nieuwssite Mediazona noemde ze schamper ‘pr-soldaten’. Deskundigen en activisten spreken van een ‘schaduwmobilisatie’. Het onderscheid tussen beroepssoldaten en vrijwilligers is vaag. Het verschil lijkt hem vooral te zitten in niveau van militaire training en kennis, dat bij vrijwilligers met kortlopende contracten vaak ernstig tekortschiet.
In korte tijd zijn overal in Rusland vrijwilligersbrigades opgedoken. Zo werd in de Oost-Siberische deelrepubliek Jakoetië een vrijwilligersdetachement opgericht met de naam ‘Bootur’, naar de legendarische stamouder van de etnisch Jakoetse bevolking. De brigade, die eind juli naar Oekraïne vertrok, heeft volgens gouverneur Ajsen Nikolajev de opdracht „om bevriende republieken te bevrijden, de grenzen te versterken en ons land te verdedigen.” In het hele land hangen billboards die Russen verleiden zich te melden voor de „goede zaak”. De belangstelling is enorm, vertellen lokale militaire woordvoerders in de media. Maar ondanks de landelijke pr-campagne, hangt er een sfeer van schimmigheid rond de brigades.
„U mag wel langskomen, maar wij zijn een rekruteringsbureau van het ministerie van Defensie. Wij hebben niets van doen met vrijwilligers”, zegt een man telefonisch, wanneer NRC het in de advertentie opgegeven nummer belt. „Wij werven geen vrijwilligers. Die brigades waar u het over heeft, ken ik niet.”
Een poster bij een bushalte in Moskou, met daarop de afbeelding van een jonge soldaat en de tekst ‘Glorie aan de helden van Rusland’.
Op het aangegeven adres kijkt een jonge onderofficier met de naam Jermolajev op zijn groene legerjasje verbaasd wanneer de journalist zich meldt. Een dossier met foto’s van jongemannen ligt voor hem op zijn bureau, aan de muur hangen posters waarop het verschil tussen dienstplicht en contractdienst wordt uitgelegd. Aan de balie staat een twintiger in wit shirt en blauwe jeans een formulier in te vullen. In een vitrine liggen militaire parafernalia: aftershave in camouflagekleurige verpakking, badges, T-shirts.
Onderofficier Jermolajev zegt, net als zijn collega aan de telefoon, niets te weten over de vrijwilligersbrigades of de advertentie waarin zijn kantoor als informatiepunt staat vermeld. „Wij houden ons bezig met de werving van beroepssoldaten volgens de bestaande procedures, zij die een contract willen tekenen. En wij sturen helemaal niemand naar de oorlog, als u dat soms denkt. De mannen die hier worden aangenomen, gaan naar detsjast”, zegt hij, doelend op de militaire eenheden die in heel Rusland bestaan en waar jonge rekruten trainen. Wat die eenheden dan verder met ze doen? „Dat is niet onze zaak.”
En dat is precies het probleem, zegt een Petersburgse activiste in een schemerig appartement ergens in de stad. De blonde, zomers geklede vrouw wil uit veiligheidsoverwegingen niet met haar naam in de krant. Ze maakt deel uit van de Soldatenmoeders, een beweging die zich in Rusland inzet voor de rechten van soldaten en hun families. Zo ook jongens die via hun militaire eenheid, ergens in Rusland, ongezien en vaak zonder iets te hebben getekend in Oekraïne belanden. Stonden de telefoonlijnen van de Soldatenmoeders de afgelopen maanden roodgloeiend met telefoontjes van wanhopige burgers op zoek naar dode of vermiste zoons, vaders en ooms, nu, midden in de zomer, is het rustiger.
„Ze denken dat ze goed geld zullen verdienen als ze naar Oekraïne gaan, maar ze tekenen voor een enkele reis naar het slachthuis”, zegt de activiste, zittend aan een houten tafel. „Vrijwilliger klinkt nu eenmaal beter dan huurling. Heldhaftiger.”
Ze vertelt hoe veel Russische mannen, vooral uit arme gezinnen, zich laten verleiden door de beloftes. „Die jongens worden bedrogen waar ze bij staan. Sommigen worden linea recta naar Oekraïne gestuurd en zijn al binnen een week na aankomst gedood. Vaak zijn ze dan nog niet eens officieel geregistreerd. Ze bestaan niet en de familie kan fluiten naar de beloofde uitkering.”
Niet zelden zijn het echtgenotes die hun man overhalen om dienst te nemen in ruil voor gouden bergen, vertelt de activiste. Via de noodlijn staat ze de vrouwen regelmatig te woord. Vaak bellen ze pas, wanhopig en in tranen, als de geldstroom ophoudt en van manlief niets meer wordt vernomen. „Naïef en inhalig”, noemt ze zulke gezinnen, die de ogen sluiten voor het leed dat Russische soldaten in Oekraïne aanrichten. „Mevrouw’, zeg ik dan. ‘Als u níét van uw man houdt, stuur hem dan vooral naar de oorlog. Misschien levert het u een huis op of iets anders van waarde.”
De komende twee weken organiseert het Russische ministerie van Defensie de ‘Internationale Legerspelen’, een jaarlijks militair sportevenement waarbij teams uit zo’n twintig landen de strijd aangaan in militaire toernooien, waaronder een ‘biatlon voor tanks’ en talloze schiet- en navigatiewedstrijden.
Daarnaast wordt een militair-technisch forum gehouden waar politici, deskundigen en vertegenwoordigers uit de internationale defensie- en wapenindustrie samenkomen voor onderhandeling, discussie en het afsluiten van militaire contracten.
Op een openluchtmarkt kunnen bezoekers zich laven aan militaire hardware, deelnemen aan militaire spelletjes, souvenirs aanschaffen en zich laten informeren over het leger. Ook is er een mobiel rekruteringskantoor, waar Russen zich kunnen melden voor militaire dienst.
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.