Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Wekelijks stuit Karel Knip in de alledaagse werkelijkheid op raadsels en onbegrijpelijke verschijnselen.

Deze week: slapen in sprookjes.

De donkerste tijd van het jaar nodigt uit tot slapen. Hoe belangrijk is slaap?   Lees alles in Slaap!

De donkerste tijd van het jaar nodigt uit tot slapen. Hoe belangrijk is slaap?   Lees alles in Slaap!

Het prinsesje dat besloot om in een hoge boom te gaan slapen omdat haar vader met haar trouwen wilde zal niet goed geslapen hebben. De man die naast de vrouw van zijn broer in bed belandde had last van het tweesnijdend zwaard dat tussen hen lag. En de kleermaker die door een schoenmaker de ogen kreeg uitgestoken en onder een galg met halfvergane lijken de nacht doorbracht had het ook niet goed getroffen.

Maar meestal wordt er in de sprookjes van Grimm diep en onbekommerd geslapen. De wolf die zeven geitjes opat zakte onmiddellijk in een diepe sluimer. Het dier dat de grootmoeder van Roodkapje en Roodkapje zelf naar binnen werkte kon niet meer uit bed komen. De man die de draak met zeven koppen alle zeven koppen afsloeg en de tong uitsneed wist nog net zijn prinsesje op te halen voor hij ook in slaap viel. Doodop.

Anders dan de gang naar het woud heeft ‘slapen’ bij de gebroeders Grimm geen diepere betekenis. Het is wat het is en kan overal en altijd. Op een veren bed, op het mos in het bos, op stro, in het hooi, onder een appelboom of langs de weg met het hoofd op een reekalfje of een paardenschedel. Het overkomt je. Bijna alle slapers snurken dat het een aard heeft: de reuzen, de rovers, de draken en de duivel, allemaal. De koningskinderen, de dwergen en de feeën: nee, die niet.

Zó diep is de Grimmse slaap dat je prinsesjes een stuk uit hun nachthemd kan snijden zonder dat ze er iets van merken. Anderen laten zich in hun slaap hun diepste geheim ontfutselen of krijgen kippenbloed op hun lippen gedruppeld waardoor het lijkt of ze kinderen hebben opgegeten. Maar meestal word je bij de Grimms in je slaap gewoon doodgeslagen, doodgestoken, gekeeld of verslonden. Het kan ook gebeuren dat je wakker wordt zonder ogen.

Niet altijd is de slaap bij Grimm een spontane slaap, het komt voor dat een Schlaftrunk door de nachtwijn was geroerd. Valse koninginnen en verkeerde bruiden hadden daar een handje van, soms was het een oude hulp of kamerdienaar die met het goedje een dreigend gevaar moest afwenden. Het ligt niet in de aard van sprookjes om uit te leggen wat voor middelen werden ingezet. Laudanum? Belladonna? Alruin? Een eeuw geleden had het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde er een artikelenreeks over.

Wat het gif was waarvan Sneeuwwitje de dupe werd weten we dus niet. Mét dat andere prinsesje, Doornroosje, is zij de bekendste Grimm-slaper. Sneeuwwitje had het ongeluk als zevenjarige al knapper te zijn dan haar moeder die toch ook duivels knap was. De koningin trok dit niet en droeg een jager op het kind dood te schieten. Maar de man kreeg slappe knieën en liet het meisje levend achter in het bos. Daar wordt ze wel door de wolven opgevreten, dacht-ie. Maar Sneeuwwitje vond onderdak bij een stel dwergen c.q. mijnwerkers waarvoor ze het huishouden ging doen. De mannetjes raakten aan haar gehecht en waren ontdaan toen de jaloerse moeder er alsnog in slaagde haar te vergiftigen. Opeens lag ze voor dood op de vloer. Ze regen ontredderd haar keurslijfje los en wasten haar met water en wijn. Daarna kamden ze haar haar en stopten ze het overschot in een kist waar je doorheen kon kijken. Jaren later werd die kist meegegeven aan een passerende prins die hem prompt liet vallen waardoor Sneeuwwitje wakker werd. Want ze was schijndood geweest, dat bestaat. Nog dezelfde dag trouwde ze. Of ze toen nog steeds zeven was hebben de Grimms niet bekendgemaakt. Misschien was ze slapend acht jaar ouder geworden. Vijftien is de vaste leeftijd waarop sprookjesprinsesjes trouwen.

Doornroosje wás net vijftien toen ze zich, zoals voorspeld, aan een spinklos prikte en in slaap viel. Of daar überhaupt vergif aan te pas kwam staat niet vast, de spinster waar ze op bezoek was lijkt te goeder trouw. De Grimms maken er niet veel woorden aan vuil maar bijzonderheden kennen we van een verslag bij Perrault (‘Moeder de Gans’). Perrault beschrijft hoe de hevig geschrokken spinster het paleispersoneel alarmeerde en hoe dat Doornroosje op een chic bed legde, onmiddellijk ook haar keurslijfje losveterde en haar slapen bette met ‘l’eau de la reine de Hongrie’, dat wij nu loderein noemen. Het hielp allemaal niet, pas honderd jaar later wordt het kind gewekt door een prins die gelijk weer met haar naar bed wil en voorlopig niet aan trouwen denkt. Dit ging de Grimms te ver. Sympathiek detail: een fee had bedacht dat het wel zo aardig was als het paleispersoneel honderd jaar met Doornroosje mee sliep, dan zag ze bekenden als ze wakker werd. Zo ging het ook.

De beschrijving bij Perrault, toch al zo mooi, verschilt op één plaats wezenlijk van die van de Grimms: de vader en moeder van Doornroosje, die zo zielsgraag een kind hadden gewild, worden niet in slaap gebracht als het meisje aan haar coma begint. Zij kusten hun dochtertje vaarwel en verlieten het paleis. Het kan jaren duren voordat je dat zinnetje opmerkt.

Op de hoogte van kleine ontdekkingen, wilde theorieën, onverwachte inzichten en alles daar tussenin

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.