De Cattenbroekerplas en Cattenbroekerdijk zijn bekende namen in Woerden. Je zwemt of wandelt er ongetwijfeld weleens. Maar waar komt de naam Cattenbroek eigenlijk vandaan? Hadden de katten vroeger een broek aan in dat gebied of is de oorsprong net even wat gecompliceerder?

Om de herkomst van de naam Cattenbroek te vinden, breken we de naam op in twee delen: catten en broek. Er zijn meer plekken met ‘broek’ op het einde. Denk hierbij aan Polsbroek of de polder Lagebroek bij Zegveld. Broek (of broec) betekent ook wel drassig land (moeras), dat eerst ontgonnen moet worden. Cattenbroek was (en is) een polder die rond 1200 is ontgonnen. Duidelijk en logisch, maar waar komt Catten dan vandaan?

Een oude mening dacht volgens het boek Bijdragen voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde dat het Nederlandse woord (en dus niet het dier) ‘Katten’ uit de tijd van de Romeinen stamde. Heel lang geleden was de Rijn de grens tussen het Romeinse rijk en Magna Germania.

Een van de Germaanse volken heette de Chatten. In het Latijn werden zij Chatti of Catti genoemd. Ze woonden voornamelijk in het huidige Duitsland, maar de Bataven waren een afsplitsing van de Chatten. En die Bataven leefden rond de Rijn, ook ongeveer bij wat nu Woerden is. Hadden ze hun oude naam meegenomen?

Dan is de link met ‘Catten’ snel gemaakt toch? Nou, in hetzelfde boek wordt die oude mening meteen afgeschoten door de schrijver, want de Romeinse ‘ch’ van Chatti werd in het Nederlands als ‘h’ geschreven. Deze naam ontwikkelde zich in de Duitse taal later tot Hessen, de huidige deelstaat in Duitsland. In onze taal zou Cattenbroek dan Hattenbroek of Hettenbroek heten.

We gaan eens kijken naar andere plaatsnamen en plekken met Catten of Kat(ten). Denk maar eens aan Kattegat, Katwijk of Kattenbroek. Jawel, er is nog een Kattenbroek in Nederland. Een wijk in Amersfoort draagt deze naam en verwijst naar een boerderij die er nog staat: boerderij Kattenbroek. En deze plek dankte waarschijnlijk zijn naam aan het zogeheten kattenklei. Dit is een weinig vruchtbare, extreem zure klei. Totaal niet geschikt voor landbouw. Boeren associeerden de gele kleur van de klei met kattenstront. Tja.

“Wanneer we de genoemde composita met kat nagaan, dan zien we dat het eerste lid inderdaad door valsch, waardeloos of i.d. kan worden weergegeven. Ons woord katteklei zal dus wel betekenen: slechte klei”, is te lezen in het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, jaargang 18 (1899).

In het jaar 1358 werd ‘Cattenbroec’ nabij Woerden vermeld in de archieven, is te lezen in het Woerdense straatnamenboek. En de boerderij bij Amersfoort werd in de dertiende eeuw al genoemd. Een eeuw later werd er ook geschreven over de ambachtsheerlijkheid Cattenbroeck bij Zeist. Maar kattenklei werd pas in de achttiende eeuw beschreven en een eeuw later werd de term bedacht. Dus hoe zit dat? Hadden ze in de veertiende eeuw al de naam bedacht of heeft ‘Katten’ toch een andere betekenis?

Tekst gaat verder onder de foto.

Cattenbroek bij Woerden stond ook bekend als een buurtschap en zelfs als een heerlijkheid. “Er werd daar (in het buurtschap, red.) ook recht gesproken en vergaderd om geschillen te regelen”, vertelt Woerdenaar Piet van der Zouw van de Club van Ooit. En Piet weet ons ook meer te vertellen over de naam Cattenbroek.

“Het was een veen- en moerasachtig gebied dat heel moeilijk toegankelijk was. Maar je weet hoe mensen zijn, ze wilden er wel doorheen als het mogelijk was. Op de wat hoger gelegen plaatsen werd gewoond en er werden paden aangelegd. Om het eventuele te veel aan water te weren en om van Woerden naar Montfoort (de Cattenbroekerdijk loopt nog altijd van Woerden tot Montfoort, red.) te komen werden er houtwallen aangelegd.”

“Ik denk dat de naam van de dijk Cattenbroeck wel degelijk een geurtje van kattenklei of natte veengrond heeft te maken. Mijn opa was schipper en zei altijd als hij in deze polder moest zijn: ‘In Cattenbroeck kun je niet bouwen, alles zakt weg'”. zegt Piet.

Dat kans is dus groot dat de naam Cattenbroek is afgeleid van kattenklei. Maar hoe het zit dat de naam al in de veertiende eeuw werd genoemd? Misschien dat jij dit nu leest en denkt: hé, dat weet ik! Stuur ons dan een berichtje. Voor nu is dit mysterie deels opgelost.

Een kasteel is een statisch gebouw, maar toch reisde het Kasteel van Woerden over de wereld. Als schip welteverstaan. Het…

Schrijf je in voor de nieuwsbrief van indebuurt Woerden en blijf op de hoogte van alles over en rondom Woerden.

Magisch mooi! 4 x deze winterwandelingen moet je een keer gemaakt hebben

Aangeboden door RoutesinUtrecht.nl – Routebureau Utrecht

Aangeboden door de Rijksoverheid: campagne ‘Fit op jouw manier’

Deze winkels blijven wel open tijdens de lockdown in Woerden

Blijf op de hoogte van alles uit Woerden

© 2021 - DPG Media B.V. - Alle rechten voorbehouden